Tản văn: THỦY TẠ HAY THỦY TỌA?

           THỦY TẠ HAY THỦY TỌA?

                   (Tản mạn chuyện chữ nghĩa)

                                    Tiểu dẫn: Bài đăng trên báo Văn Nghệ,

                                     số 45/2002, nay thấy nội dung vẫn đáng

                                     được quan tâm, nên cho đăng trên blog

                                      NGƯỜI CẦU AM mà tác gỉa là chủ bút.

                                                                     10/9-2013

                                                                          TH

Hà Nội đang vào tiết trời đẹp nhất trong năm. Nắng hanh vàng rực rỡ, hồ Hoàn Kiếm xanh như ngọc, khiến khách ngồi ở nhà hàng Thủy Tạ càng thấy thêm ý vị. Mới đầu buổi chiều, khách chưa đông, hai vị khách ăn mặc phong lưu, có vẻ tâm đầu ý hợp, hơi bia đã ngà ngà, một ông cao giọng:

- Nhà hàng sao lại lấy tên là Thủy Tạ? Phải Thủy Tọa mới đúng!

Ông bạn cùng bàn không quan tâm lắm đến điều ông kia vừa nói. Nhưng ở bàn bên, một ông đang nhâm nhi ly cà phê khẽ khàng cất tiếng:

- Hai ông bỏ quá cho, là vì ngồi gần nên dẫu không muốn cũng đã nghe điều ông vừa nói. Nhà hàng này tồn tại đã bao năm, lại tọa lạc ở nơi đông người qua lại, bây giờ mới được nghe ông nói tên nhà hàng này không đúng. Đang là lúc "trà dư tửu hậu", mong ông vui lòng giảng cho đôi điều thì thật lấy làm vinh hạnh.

Đến đây câu chuyện xem ra có điều lý thú, không những vài người khách ngồi gần lắng nghe, mà đôi ba nhân viên nhà hàng, nhân lúc ít việc, rểnh rang cũng chú ý theo dõi. Ông khách được hỏi cảm thấy mọi người để ý nên giảng giải:

- Có gì đâu, tiếng Hán "tọa" là ngồi, nhà ở trên mặt nước thì phải là Thủy Tọa mới có nghĩa chứ...

Vẫn ông khách ngồi bàn bên nói:

- Dân ta nhiều người thích chuyện Tam Quốc diễn nghĩa, nên không lạ gì phép dùng binh "Tọa sơn quan hổ đấu", nhưng đây là thủy tọa - ngồi trên nước, vậy cái gì ngồi trên nước? Chưa nói được là cái nhà hay cái lầu. Xin ông thứ lỗi, nói thế này e có điều khiếm nhã. Ở xứ ta là xứ đồng nước, khái niệm ngồi trên nước gợi hình ảnh không đẹp, nhất là ở những vùng chiêm trũng xưa kia và những vùng ngập lũ, nước nổi ngày nay, thậm chí ở những đầm, hồ nuôi cá...

  

Câu chuyện có cơ xoay sang chiều  căng thẳng, thì một anh nhân viên trẻ măng, trên ngực có đeo biển nhà hàng Thủy Tạ, lại gần lễ phép thưa:

- Thưa các bác, đang là lúc nhàn việc, cháu xin mạn phép hầu chuyện. Cháu mới vào làm nhà hàng này, nên rất muốn biết ý nghĩa tên của nhà hàng. Cháu có hỏi thầy dạy cháu, thầy giảng thế này không biết đã phải lẽ chưa?

- Chữ Hán cùng một cách đọc nhưng có khi viết lại khác nhau. Chữ viết khác nhau, nên nghĩa cũng khác nhau. Chữ "tạ" hay dùng như tạ ơn, tạ biệt, tạ từ khác chữ "tạ" khác là có bộ "ngôn" ở bên trái chữ, còn chữ "tạ" lấy làm tên nhà hàng đây, thì bên trái chữ lại là bộ "mộc", có nghĩa là nhà sàn, là cái đài cao. Thủy Tạ là nhà sàn trên mặt nước...

Không nghe anh thanh niên nói hết câu, hai ông khách uống bia vội thanh toán tiền rồi đứng dậy. Ông khách uống cà phê cũng chậm rãi đứng lên. Khi ông bước qua cửa, người ta còn nghe tiếng ông như tự nói với mình:

- Khổng Tử dạy chẳng sai: "Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri dã!" (Biết cái gì nhận là biết, chẳng biết cái gì nhận là chẳng biết, như thế là biết vậy)

                                                                    18/9-2002

                                                                  TRẦN HÙNG

                                                                 (Trần Kiều Am)